Urząd Stanu Cywilnego (USC) (82) 567 30 50

Turyście przemierzającemu gminę można polecić kilka ciekawych miejsc wartych zobaczenia.

Na terenie Czułczyc dostrzegamy doskonale zachowany element krajobrazu obronnego z okresu wczesnego średniowiecza zwany „Zamczyskiem”. Obiekt jest usytuowany w pobliżu szosy powiatowej Czułczyce – Okszów. Kształtem przypomina nieregularny czworobok z zaokrąglonymi narożami. Nasyp ma kształt ściętego stożka o powierzchni użytkowej ok. 300 mkw. Otacza go fosa o szerokości 7-8 m. Podobna budowla znajduje się w sąsiedniej wsi Sajczyce, lecz stan jej zachowania jest dużo gorszy.

W tej okolicy często można spotkać także odkrywane przez archeologów groby neolityczne i pozostałości osadnictwa ze wczesnego średniowiecza.

Ciekawą kartą historii gminy było powstanie styczniowe. 22 stycznia 1863 r. w majątku Bukowa Mała stoczono pierwszą zwycięską potyczkę, w Łowczy do działań zbrojnych przygotowywał się bohaterski powstańczy przywódca – Kazimierz Bogdanowicz. Najbardziej znanym wydarzeniem tamtego okresu była bitwa pod Malinówką stoczona 21 listopada 1863 r., która okazała się jedną z największych potyczek powstania styczniowego na terenie powiatu chełmskiego. Ślady tamtych wydarzeń możemy spotkać w terenie. Są to: głaz narzutowy zw. „kamieniem powstańców” znajdujący się w przestrzeni leśnej między Sawinem a Malinówką, krzyż przy szosie powiatowej Sawin – Urszulin w pobliżu miejscowości Bachus. W sawińskim lesie przy ul. Klitne znajduje się prawdopodobnie zbiorowa mogiła poległych powstańców z oddziału Karola Krysińskiego. Na cmentarzu parafialnym w Sawinie posadowiona jest symboliczna mogiła w postaci drewnianego krzyża. Na placu kościelnym w Sawinie znajdziemy pomnik z piaskowca poświęcony tamtym wydarzeniom.

Okres zaborów to czas rusyfikacji terenu. Przykładami tych działań są powstałe cerkwie prawosławne w Czułczycach (obecnie kościół parafialny) i Sawinie (zburzona w 1938 r.).

Na przełomie lipca i sierpnia 1915 r. na terenie gminy rozgrywała się krwawa bitwa I wojny światowej. Pozostały po niej stanowiska armatnie, znajdujące się we wsiach Bukowa Mała, Czułczyce, Łowcza, Petryłów oraz doskonale zachowane i regularne transzeje - okopy, które możemy oglądać przemierzając przestrzeń leśną na wschód od wsi Łukówek.

Okres II wojny światowej także odcisnął swoje piętno. 19 września 1939 r. oddziały armii „Modlin” stoczyły tu jednodniową potyczkę z nacierającymi z okolic Włodawy oddziałami niemieckimi. Na cmentarzu parafialnym w Sawinie znajdują się groby poległych żołnierzy, a na pamiątkę tamtych wydarzeń odsłonięto pamiątkową płytę. Okupant niemiecki tragicznie doświadczył mieszkańców wsi Krobonosz dokonując 26 maja 1942 r. masowej egzekucji. Obecnie w centrum wsi postawiono pomnik, który do dzisiaj dla wielu jest tragiczną lekcją historii.

W 1944 r. okolice wsi: Sawin, Średni Łan, Łowcza i Petryłów stały się poligonem doświadczalnym dla V1 – cudownej broni Hitlera. Na zamieszkałe tereny spadały rakiety, niosąc śmierć jej mieszkańcom. Ślady tych eksperymentów to potężne leje, widoczne w Sawinie i Petryłowie.

Tutaj też rodził się ruch oporu. Kilku jego członków za tę przynależność oddało życie. Upamiętnia to pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej, usytuowany w centrum Sawina.

Naprzeciwko tegoż znajduje się obelisk z czołgiem. Został on odsłonięty w 1987 r. w trakcie III Ogólnopolskiego Zlotu Kombatantów 1 Drezdeńskiego Korpusu Pancernego. Upamiętnia on formowanie od sierpnia 1944 do stycznia 1945 r. w okolicach Sawina jednostek 1. Korpusu Pancernego. Oprócz pomnika-czołgu po tamtych wydarzeniach pozostały „ziemlanki” w lasach Podchylinia, Podgrabowy i Radzanowa, kapliczki odsłaniane w rocznice kolejnych kombatanckich Zlotów, pamiątkowe tablice w kościele parafialnym, sala tradycji w Zespole Szkół w Sawinie, a także mogiły żołnierzy rozstrzelanych wyrokami sądów polowych 1. Korpusu Pancernego na Podchyliniu.

Trzeba pamiętać, że będąca centrum gminy wieś Sawin, była jeszcze w XIX w. miasteczkiem. Wspomina o tym nie tylko Józef Korzeniowski w powieści „Krewni”, ale świadczą o tym nazwy ulic i założenia architektoniczne z promieniście rozchodzącymi się od Rynku ulicami.